Thực phẩm chức năng có mặt ở Việt Nam
trên dưới 10 năm và tại Nghệ An từ năm 2008. Không thể phủ nhận vai trò
quan trọng của thực phẩm chức năng trong phòng bệnh, nâng cao sức khỏe
và hỗ trợ điều trị bệnh. Tuy nhiên, cho đến nay hành lang pháp lý để
quản lý sản phẩm này chưa rõ ràng. “Kẽ hở” trên đã giúp nhiều công ty
thổi phồng tác dụng của thực phẩm chức năng thành thần dược, chữa được
cả bệnh nan y.
Gặp
chúng tôi tại một hiệu thuốc trên đường Nguyễn Du, Thành phố Vinh, chị
Phạm Thị Minh, phường Vinh Tân cho biết, mình đang tìm mua TPCN hỗ trợ
điều trị bệnh ung thư cho bố. Một hộp TPCN như vậy được bán với giá
350.000 đồng, gồm 60 viên nhưng chỉ dùng đủ trong 15 ngày và theo giấy
hướng dẫn sử dụng phải uống liền trong 6 tháng mới có tác dụng. Tính ra,
để thấy được công dụng của loại TPCN này, chị Minh phải bỏ ra tới 4,2
triệu đồng. Chị Minh cho biết thêm: Nghe tivi và mọi người vẫn bảo loại
này có thể ngăn ngừa, phòng chống và chữa trị ung thư, hơn nữa đến nhà
thuốc cũng được tư vấn như thế nên tôi quyết định mua thôi.”
Tràn lan các loại TPCN được bày bán trên thị trường
Phần
lớn người dân vẫn hiểu TPCN như một loại “thần dược”, trị bách bệnh. Vì
thế, hiện nay có khá đông người đến các hiệu thuốc tìm mua các loại
TPCN nhằm để “phát triển trí não, tăng thông minh”, “Chống còi xương”,
“Tăng cường miễn dịch trên đường hô hấp cho con”, “Giải độc rượu, bảo vệ
gan cho chồng”… rồi các sản phẩm làm đẹp cho chị em như giảm béo, eo
thon… Tuy nhiên, trong thực tế, sản phẩm một đằng, quảng cáo một nẻo và
hầu hết quảng cáo quá công dụng. Bên cạnh đó, hiện tượng kinh doanh đa
cấp, lôi kéo nhiều người, thành phần tham gia đã tạo ra những kênh phân
phối bát nháo, thậm chí lừa đảo. Nhiều thực phẩm chức năng đã bị thổi
phồng khiến người tiêu dùng ngộ nhận là thuốc. Anh Nguyễn Văn Quang ở
Thanh Chương cho biết: Tôi bị bệnh tiểu đường nghe mọi người nói dùng
TPCN tốt lắm, ra hiệu thuốc được dược sỹ tư vấn mua loại “Giảo cổ lam”
về dùng, tác dụng đâu không thấy mà lại thấy chướng bụng khó tiêu, dùng
thử được mấy bữa rồi cũng quăng cả hộp ra đấy.
Theo
tìm hiểu của phóng viên, giá của các loại TPCN đang được bày bán tại
hiệu thuốc trên địa bàn TP Vinh hiện nay không hề rẻ chút nào: Loại ít
tiền cũng trên 50.000 đồng/hộp, loại giá cao thì xấp xỉ 1 triệu
đồng/hộp, như loại “Đông trùng hạ thảo” được quảng cáo là tăng cường
sinh lực cho nam giới. Hay loại vừa tiền như CALSABA, giá nhập vào là
120.000 đồng/hộp, bán ra 132.000 đồng, SARBOKIDS được bán với giá
160.000 đồng/hộp. Giá cả đắt đỏ thế, nhưng lại được rất nhiều người ưa
chuộng. Tuy nhiên, sản phẩm được ưa chuộng hơn cả là TPCN giảm cân từ đồ
uống cho tới trà, cà phê hay sữa. Khi được hỏi, chủ một hiệu thuốc gần
chợ Vinh, xin được giấu tên cho biết, hiệu thuốc của mình hiện có bán
trên 40 sản phẩm chức phẩm chức năng các loại. Chị cho biết: Tôi nghe
nói các loại TPCN này đều đã được Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế cấp
phép nên việc chúng tôi bán là hợp pháp. Các công ty, nhà phân phối các
thực phẩm chức năng đều có chế độ khuyến mãi, hậu mãi rất tốt, mua 10
tặng 1 hoặc tích điểm đổi quà nên tôi nhập vào để bán, giá cao nhưng lại
bán rất chạy, còn chất lượng hay không là do nhà sản xuất chứ chúng tôi
làm sao biết được.
Tại Việt Nam, đến
nay đã có 10.000 sản phẩm thực phẩm chức năng, trong đó nhập khẩu chiếm
40%. Và chỉ trong vòng 3 năm gần đây, đã có thêm gần 1.800 doanh nghiệp
tham gia sản xuất và kinh doanh thực phẩm chức năng. Ở Nghệ An, TPCN
xuất hiện muộn hơn - khoảng từ năm 2008 đến nay nhưng cũng nhanh chóng
phổ biến, phát triển với hàng nghìn loại khác nhau. Đến nay, cũng như cả
nước, bên cạnh một số chế phẩm có chất lượng thì trên địa bàn tỉnh xuất
hiện nhiều chế phẩm có chất lượng thấp, không an toàn cho người sử
dụng. Cơ quan chức năng đã phát hiện và thu giữ nhiều loại thực phẩm
chức năng giảm cân giả. Điều nguy hại là nhiều sản phẩm còn chứa chất
Sibutramine - hoạt chất gây ức chế thần kinh trung ương, làm người sử
dụng có cảm giác no, không muốn ăn. Nguy hiểm hơn, hoạt chất này còn gây
khiến người sử dụng mất ngủ, tăng nhịp tim, tăng huyết áp, giãn mạch.
Ông
Phạm Hưng Củng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội thực phẩm chức
năng Việt Nam cho biết: Lợi dụng tâm lý nhiều người tiêu dùng, một số
công ty kinh doanh, sản xuất mặt hàng này đã thổi phồng công dụng. TPCN
không có quy chuẩn kỹ thuật, khi sử dụng vào không những không có tác
dụng như người ta nói mà còn có thể gây hại. Ví dụ như loại dùng thải
nước ra ngoài thì nó sẽ đẩy nước ra quá nhiều làm mất nước, mất điện
giải, rối loạn môi trường dung dịch, môi trường nước trong cơ thể. Người
dân cần cẩn trọng trong việc chọn mua, sử dụng TPCN; phải xem được tính
năng tác dụng của sản phẩm ấy, nó có phù hợp với như cầu của mình hay
không để tránh lãng phí tiền của, ảnh hưởng đến sức khỏe khi sử dụng
không đúng mục đích.
Yếu tố tiêu cực,
có hại của TPCN đe dọa người tiêu dùng còn đến từ việc các quy định về
luật, nghị định và văn bản dưới luật liên quan đến thực phẩm chức năng
và quảng cáo thực phẩm còn nhiều bất cập và thiếu đồng bộ. Trong khi đó,
TPCN chưa có quy định bắt buộc công bố định lượng và các phép thử đối
với các thành phần. Vì vậy, các nhà sản xuất, kinh doanh sản phẩm này đã
và đang lợi dụng những “kẽ hở” này để ghi nhãn, mác không rõ ràng; trốn
lậu thuế; lạm dụng việc công bố công dụng, hiệu quả của thực phẩm chức
năng, coi đó như là thần dược chữa bệnh hiệu quả, kể cả những bệnh nan y
như: ung thư, HIV/AIDS. Bác sỹ Nguyễn Xuân Hồng, Phó Giám đốc Sở Y tế
Nghệ An thừa nhận: Hiện công tác quản lý các sản phẩm chức năng còn gặp
khó khăn bởi tỉnh ta chỉ là một mắt xích trong chuỗi tiêu thụ TPCN; Khi
có một sản phẩm TPCN đã được các cấp ngành cấp trên cho phép sản xuất,
kinh doanh thì không có lý do gì để ngăn cản, ngăn cấm…
Thực
phẩm chức năng là một phần không thể thiếu của cuộc sống hiện đại. Tuy
nhiên, để làm tốt công tác quản lý TPCN cũng như để người dân hiểu đúng,
sử dụng đúng TPCN, thì cần có sự vào cuộc của các cấp các ngành. Bác sỹ
Nguyễn Xuân Hồng cho biết: Ngành y tế chỉ có thể kiếm tra, ngăn chặn
các sản phẩm giả, nhập lậu cũng như yêu cấp các y bác sỹ, hệ thống y tế
cơ sở không kê TPCN vào đơn thuốc – theo đúng tinh thần chỉ đạo của Bộ Y
tế, không giới thiệu, tham gia vào các đoàn mạo danh khám chữa bệnh để
bán máy móc, các loại thuốc hay TPCN.